Photo: belgradewaterfront.comIza svakih vrata krije se neka priča, ali kad otvorite masivna vrata na ulazu u palatu Beogradske zadruge i nađete se ispred impozantnog centralnog stepeništa, zadivljeni lepotom i monumentalnošću, prosto poželite da zidovi progovore. Da mogu da pričaju, sigurno bi bilo materijala bar za jednu dobru seriju, ovako, ostaje nam da saslušamo priču Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograda, ali i naših domaćina iz Belgrade Waterfront-a, i sklopimo mozaik jedne od najlepših zgrada u Beogradu sa istorijom dužom od jednog veka.
Palata Beogradske zadruge nalazi se na Savskoj padini, na uglu ulica Travničke, Karađorđeve i Hercegovačke u Beogradu, i danas predstavlja deo poslednjeg niza reprezentativnih objekata koji su na ovom prostoru građeni u blizini reke. Zbog svojih arhitektonsko-urbanističkih i kulturno-istorijskih vrednosti, zgrada Beogradske zadruge proglašena je za spomenik kulture 1966, a za kulturno dobro od velikog značaja 1979. godine.
Beogradska zadruga za međusobno pomaganje i štednju osnovana je 1882. godine, na inicijativu grupe uticajnih beogradskih trgovaca. Zadruga je trebalo da pomaže srednji stalež, naročito zanatlije i male trgovce, u vreme kad su beogradski zelenaši naplaćivali do 50 odsto kamate na svoje pozajmice. Tokom vremena, ona je razvila široku delatnost i postala jedna od najkrupnijih finansijskih ustanova Srbije. Od 1883, na čelu zadruge bio je Đorđe Vajfert, tada najveći srpski industrijalac.
Godine 1890. Vajfert postaje guverner Narodne banke i odlazi iz Zadruge, koja iste godine postaje akcionarsko društvo. Akcionari su bili mali i srednji trgovci i zanatlije, što je do tada bila privilegija samo bogate klijentele. Sedam godina kasnije, Zadruga osniva i Odeljenje za osiguranje života od požara, odnosno prvi osiguravajući zavod u Srbiji.
Zbog sve većeg napretka poslovanja, poslovni prostor koji je Zadruga koristila u jednom lokalu prizemne zgrade na početku Knez Mihailove ulice, a potom u prizemnoj zgradi na uglu Jakšićeve ulice i Obilićevog venca, postao je suviše tesan. Na redovnoj skupštini akcionara Zadruge 1897. godine odlučeno je da se podigne nova zgrada. Uprava Zadruge naložila je da se otkupe imanja beogradskih trgovaca u okolini nekadašnjeg Malog pijaca na Savi i u gornjem delu podigne zgrada za centralu Beogradske zadruge.
Bilo bi nepošteno da se ne pomene da je izgradnju najvećim delom finansirao bogati trgovac i veliki zadužbinar Luka Ćelović Trebinjac, čovek koji je pažljivim ulaganjem u Zadrugu od prostog magazadžije postao jedan najbogatijih privrednika Kraljevine Srbije i koji je već tada znao da će Savamala postati najatraktivnija gradska lokacija. Luka Ćelović, veletrgovac, rentijer, vodeći finansijer i veliki srpski dobrotvor, čija je strast bila da zida velelepna zdanja po Beogradu, bio je inače predsednik Odeljenja za bankarstvo i Odeljenja za osiguranje, i neko ko se smatra veoma zaslužnim za uspešno poslovanje Zadruge.
Izgradnja velelepnog zdanja na Malom pijacu na Savi počela je 1905. godine, a završena je 1907. godine. Zgrada je podignuta prema projektu tada vodećih beogradskih arhitekata, profesora univerziteta Andre Stevanovića i Nikole Nestorovića. Tokom projektovanja zgrade, oni su bili pod velikim uticajem Pariske izložbe 1900. godine, gde se najviše prikazivao dekorativizam pariske škole.
Društveni položaj Beogradske zadruge odredio je reprezentativnost i monumentalnost kao jedini mogući arhitektonski koncept. Akademski oblikovana zgrada, svoje uzore je našla kako u eklektičnoj akademskoj, tako i u savremenoj secesijskoj arhitekturi. Građena je tada najmodernijim građevinskim postupkom, upotrebom armiranog betona, prvi put u Beogradu, i obradom fasade u veštačkom kamenu.
Središnja, centralna partija objekta orijentisana je prema Karađorđevoj ulici i naglašena velikom složenom kupolom. U prednjem delu se, prema ulici, prepoznaju dve etaže – ulazni deo i svečana sala. U sredini je vestibil, koji se proteže kroz obe etaže, a jednoetažna šalter sala je u zadnjem delu. Oba bočna krila imaju prizemlje i dva sprata. U prizemljima bočnih krila nekada su bili dućani, a na dva sprata administrativne i upravne kancelarije Beogradske zadruge, i to u jednom krilu bankarskog, a u drugom osiguravajućeg odeljenja.
Fasadno platno u celini je raščlanjeno različitim arhitektonskim i dekorativnim motivima, poput pilastera, kordonskih venaca, konzola, timpanona, frizova, kartuša i drugih samostalnih dekorativnih elemenata, pa sve do slobodno razvijene floralne plastike i figuralnih skulptura. Svi motivi su preuzeti iz akademskog repertoara, pre svega baroka, ali su u rukama dva velikana arhitekture – Nikole Nestorovića i Andre Stevanovića – individualno interpretirani i prilagođeni jedinstvenom stilskom izrazu. Na centralnoj fasadi sa ukrasima od veštačkog kamena, izdvajaju se dve velike niše sa leve i desne strane staklene površine, iza koje se na spratu nalazi svečana sala. U nišama se nalaze figure mladića sa svitkom i devojke sa košnicom, kao simboli delatnosti Zadruge, dok je na samom vrhu ispod kupole grupa figura od cinka koje simbolišu Srbiju (žena sa krunom) sa privrednim granama čijim se razvojem bavila Zadruga (četiri dečije figure).
Enterijer zgrade je jedan od najlepših u beogradskoj arhitekturi. Na početku mermernog stepeništa u glavnom holu postavljene su dve pandan figure mlade žene u vidu kandelabra, dok se iznad galerije u glavnom holu nalazi Afrodita sa dva amora. Posebno je impozantna svečana sala koja svojom konstrukcijom zauzima centralni deo prvog sprata i drugog sprata. Ovde je za ukrašavanje korišćen mermer, dok se posebno ističu detalji ženskih glava i biljaka izrađeni u pozlaćenom reljefu. Velika staklena površina na pročelju zgrade predstavlja prozor svečane sale, a kroz vrata na njoj moguće je izaći i na mali balkon. Za oblaganje podova korišćeni su parket i teraco pločice.
Ukrase na fasadi i unutrašnje dekoraterske i štukaturske radove na zidovima i tavanici izveo je i izradio Franja Valdman, građevinski likorezac, dekorativne slikarske radove glavnog ulaza Bora Kovačević i Andreja Domeniko, dok je slikarije na staklu izveo R. Marković.
Beogradska zadruga uselila se u zgradu neposredno po završetku radova 1907. godine i u njoj je bila smeštena sve do 1944. godine, kad je i prestala da postoji. Velelepno zdanje je posle rata bilo sedište raznih organizacija koje će tokom narednih decenija menjati njen unutrašnji i spoljni izgled. Najduže je korisnik zgrade bio Geološko-geofizički zavod „Jovan Žujović“, zbog čega je mnogi i danas zovu zgrada Geozavoda. Za vreme podstanarskog veka Geološkog zavoda dozidan je treći sprat na bočnim krilima, kao i deo zgrade iznad šalter sale.
Tokom svog postojanja zgrada je više puta adaptirana. Najznačajnije izmene u njenoj građevinsko-arhitektonskoj strukturi nastale su u periodu od 1956. do 1957. i od 1958. do 1959. godine. Poslednja rekonstrukcija ove beogradske palate obavljena je 2014. godine, kada je ustupljena na korišćenje kompaniji Belgrade Waterfront, i kada joj je restauracijom u velikoj meri vraćen stari sjaj. Tokom tromesečne rekonstrukcije, kompletno je obnovljena fasada, kao i 4.000 kvadratnih metara enterijera, nakon čega je zgrada ponovo otvorena za javnost od juna 2014.
Danas se u zgradi nalaze sedište i prodajni centar kompanije Belgrade Waterfront. Zahvaljujući najmodernijoj tehnologiji u oblasti nekretnina, posetiocima može da se dočara kako izgleda život u Beogradu na vodi. Uz pomoć virtuelne realnosti, mogu da „prošetaju“ kroz svoj budući stan, da vide raspored prostorija ili da dožive pogled sa terase. Ekrani u velikoj sali prikazuju masterplan iz različitih uglova, organizaciju saobraćaja u okviru projekta, a mislilo se i na takve detalje kao što je pomeranje sunca u toku dana, tako da svoju buduću zgradu mogu da izaberu i u odnosu na to kako senke padaju. Jednostavnim dodirom ekrana odaberu zgradu, veličinu i strukturu stana i sprat na kojem želie da žive, i dobiju informacije o svom budućem domu.
U nekadašnjoj šalter sali Zadruge nalaze se veliki zidni ekrani na dodir, kao i maketa Galerije i Kule Beograd. Stari sef i spiralne stepenice su očuvani i predstavljaju pravu atrakciju. U ovoj sali se tokom celog dana dešavaju brojne aktivnosti – od organizovanih i individualnih poseta do poslovnih sastanaka.
U nekadašnjoj svečanoj sali smešten je restoran Salon 1905, a u levom i desnom krilu nalaze se kancelarije. Pored izvanredne gastronomske ponude i karte pića, jedinstvenom iskustvu u Salonu 1905 svakako doprinosi i impresivni ambijent sa mermernim zidovima i stubovima, pozlaćenim reljefima i velikom staklenom površinom na pročelju. Salon 1905 nedavno je dobio preporuku čuvenog Mišelinovog vodiča.
Zgrada je otvorena za sve posetioce, radnim danima od 8 do 22 sata, a vikendom od 12 do 22 sata. Preporuka je da se grupni obilasci najave.
Tekst: Jovana Nikolić
Foto: Belgrade Waterfront
